مدل های چند سطحی در علوم انسانی: مطالعه موردی داوطلبان آزمون سراسری

در بسیاری از مطالعات علمی و پژوهشی در تمامی علوم و به ویژه در علوم انسانی مایلیم تأثیر متغیرها بر هم و یا پیش بینی یک متغیر براساس گروهی دیگر از متغیرها را بررسی کنیم. این عمل در مباحث آماری اغلب با ارائه مدل های آماری مناسب امکان پذیر است. مدل های آماری مختلفی تاکنون ارائه شده است که یکی از آنها که در دهه های اخیر مورد استقبال صاحب نظران علوم انسانی قرار گرفته، مدل های چند سطحی است. در این نوع مدل، به جای ثابت فرض کردن ضرایب مدل، در مدل های آماری یک سطحی، این ضرایب متغیر در نظر گرفته می شوند در نتیجه، تأثیرات تعاملی بین متغیر های سطح کلان و سطح خرد، که معمولاً در تحقیقات علوم انسانی به وفور یافت می شود، مدنظر قرار می گیرد و اریبی برآورد پارامترها که از نمونه گیری خوشه ای ناشی می شود تا حد بسیار زیادی در مقایسه با مدل های یک سطحی اصلاح می شود. در این مقاله، به معرفی مدل های چند سطحی و ارائه کاربردها، مزایا و مشکلات این مدل ها پرداخته می شود و با به کارگیری مدل سه سطحی، نقش متغیر های مختلف تشکیل دهنده موقعیت های اجتماعی - اقتصادی در عملکرد تحصیلی (نمره کل) مناسب برای ورود به دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی در طی زمان تحلیل می شود. در این مثال، میزان تأثیر عوامل تشکیل دهنده این موقعیت ها مشتمل بر تحصیلات پدر و مادر، شغل پدر، سطح درآمد در جنسیت های مختلف، با در نظر گرفتن وضعیت بخش و استان محل اقامت داوطلبان در گروه آزمایشی علوم تجربی، در آزمون سراسری ورود به آموزش عالی ایران طی سال های 1380 تا 1388بررسی می شود.